Μνήμη Πολυτεχνείου
Δικτατορία 1967 – 1974
Το χρονικό της φοιτητικής εξέγερσης
Στις 21 Απριλίου 1967, ένα μήνα περίπου πριν από τις προγραμματισμένες κοινοβουλευτικές εκλογές, μια ομάδα υψηλόβαθμων στρατιωτικών αναλαμβάνει πραξικοπηματικά την εξουσία στην Ελλάδα. Έχει προηγηθεί μια παρατεταμένη περίοδος πολιτικής αστάθειας που έδωσε το τέλειο άλλοθι στον Γεώργιο Παπαδόπουλο να πάρει βίαια τα ηνία της χώρας, για να την προστατέψει από την αναρχία και να την θεραπεύσει βάζοντάς την στο γύψο, όπως ο ίδιος θα πει.
Από τις πρώτες ενέργειες που έκανε η χούντα των συνταγματαρχών ήταν να καταργήσει όλες τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών. Διέλυσε τα πολιτικά κόμματα της χώρας και εξόρισε, φυλάκισε και βασάνισε πολιτικούς και πολίτες με κριτήριο τις διαφορετικές πολιτικές τους πεποιθήσεις. Επίσης απαγόρευσε τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια, επέβαλε νόμο για στρατολόγηση φοιτητών που ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση και τοποθέτησε δικούς της μη εκλεγμένους προέδρους φοιτητικών συλλόγων στην Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας.
Φλεβάρης 1973
Η πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος, προάγγελος αυτής του Νοέμβρη, ήρθε από τους φοιτητές το Φλεβάρη του 1973.
Στις 14 Φεβρουαρίου 1973 ξεσηκώθηκαν οι φοιτητές της Αθήνας και συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο. Ζητούσαν την κατάργηση του Ν.1347, ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Η αστυνομία, παραβιάζοντας το πανεπιστημιακό άσυλο, μπήκε στο ίδρυμα και συνέλαβε 11 φοιτητές, οι οποίοι δικάστηκαν με την κατηγορία της «περιύβρισης αρχής». Οι 8 καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές, ενώ 88 άτομα εξαναγκάστηκαν να διακόψουν τις σπουδές τους και να στρατευθούν.
Στις 21 Φεβρουαρίου περίπου 3.000-4.000 φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής σχολής Αθηνών, ζητώντας επίσης την ανάκληση του Ν.1347. Η αστυνομία έλαβε εντολή να επέμβει και πολλοί φοιτητές σε γύρω δρόμους υπέστησαν αστυνομική βία, χωρίς όμως τελικά να παραβιαστεί το πανεπιστημιακό άσυλο.
Νοέμβρης 1973
Στις 14 Νοεμβρίου 1973, φοιτητές του Πολυτεχνείου συγκεντρώθηκαν στον προαύλιο χώρο του και αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα με αίτημα να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και όχι στα τέλη του επόμενου χρόνου, όπως είχε ανακοινώσει το καθεστώς. Ακολούθησαν συνελεύσεις φοιτητών στην Ιατρική και στη Νομική σχολή.
Όσο περνούσε η μέρα άρχισαν να μαζεύονται ολοένα και περισσότεροι φοιτητές στο Πολυτεχνείο, αλλά και άλλοι που πληροφορήθηκαν το νέο. Η αστυνομία, προσπάθησε να εμποδίσει την προσέλευση του κόσμου αλλά δεν τα κατάφερε. Οι φοιτητές γράφουν προκηρύξεις με συνθήματα που τις σκορπίζουν στους γύρω δρόμους. Σταματούν λεωφορεία και τρόλεϊ μπροστά στο Πολυτεχνείο και πετούν προκηρύξεις μέσα από τα παράθυρα. Το απόγευμα της ίδιας μέρας αποφασίστηκε η κατάληψη του Πολυτεχνείου. Οι φοιτητές εκλέγουν Συντονιστική Επιτροπή, στην οποία μετείχαν 22 φοιτητές και 2 εργάτες, με σκοπό να καθοδηγήσει τον αγώνα. Επιπλέον, δημιουργήθηκαν επιτροπές σε όλες τις σχολές για να οργανώσουν την κατάληψη και την επικοινωνία με την ελληνική κοινωνία.
Γι’ αυτό τον λόγο ξεκίνησαν τη λειτουργία ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού . Ο πομπός κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη. Εκφωνητές του σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης. Το πρώτο βράδυ της κατάληψης του Πολυτεχνείου, 100 άτομα της χουντικής νεολαίας μαζί με ασφαλίτες και παρακρατικούς αποφάσισαν να οργανώσουν εισβολή στο Πολυτεχνείο, αλλά λόγω έλλειψης σχεδιασμού περιορίστηκαν στην παρεμπόδιση της τροφοδοσίας των φοιτητών από εξωτερικές ομάδες περιφρούρησης.
Στις 15 και 16 Νοέμβρη οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης του κόσμου σταδιακά κορυφώνονται. Οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι μάχες σώμα με σώμα στους δρόμους γύρω από το Πολυτεχνείο ανάμεσα σε εξεγερμένους και αστυνομικούς κλιμακώνονται .Το χουντικό καθεστώς τα έχει χαμένα. Αντί να «βαρεθούν» οι φοιτητές και να γυρίσουν στα σπίτια τους, όπως ήλπιζε ο δικτάτορας Παπαδόπουλος, η αντίσταση έμοιαζε να γενικεύεται και να βγαίνει εκτός ελέγχου. Το απόγευμα της 16ης Νοέμβρη έχει πλέον αποφασιστεί η επέμβαση του στρατού.
Η νύχτα της 16ης προς 17η Νοεμβρη
Τα γεγονότα της νύχτας της 16ης προς 17η Νοέμβρη ας τα παρακολουθήσουμε μέσα από τη μαρτυρία του στρατιώτη που οδηγούσε το τεθωρακισμένο άρμα που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, Α. Σκευοφύλακα.
«Την ημέρα εκείνη ήμουν υπηρεσία. Στον στρατό είχα δέκα μήνες. Ήμουν εκπαιδευτής στο Κέντρο Τεθωρακισμένων. Τότε οι «μαυροσκούφηδες» ήταν σώμα επιλέκτων. Πήγα εθελοντικά. Μόλις άρχισαν τα επεισόδια, μπήκαμε επιφυλακή. Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 16ης Νοεμβρίου, η ίλη μου πήρε εντολή να ετοιμαστεί για έξοδο. Αποφασίστηκε να βγουν πέντε δικά μας άρματα. Εγώ ήμουν οδηγός στο πρώτο άρμα που βγήκε στον δρόμο. Στη 1.15 το πρωί της 17ης Νοεμβρίου φτάσαμε στη διασταύρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας. Λίγο αργότερα διασχίζαμε την Αλεξάνδρας, όταν στο ύψος του IKA, στη στάση Σόνια, σταματήσαμε γιατί ο δρόμος ήταν κλειστός. Υπήρχαν οδοφράγματα, φωτιές και ακινητοποιημένα λεωφορεία. Με διάφορες μανούβρες αριστερά – δεξιά, μπρος πίσω, άνοιξα τον δρόμο και προχωρήσαμε» θυμάται ο κ. Σκευοφύλαξ. «Όταν φτάσαμε στη διασταύρωση της λεωφόρου Αλεξάνδρας και της οδού Πατησίων, μας έδωσαν εντολή να σταματήσουμε. Εκεί, στην πλατεία Αιγύπτου, μείναμε περίπου μία ώρα. Ο κόσμος θυμάμαι ότι μας φώναζε «είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια». Εγώ ήθελα να τους φάω. Τους έβλεπα σαν παράσιτα!»
Με νεότερη εντολή τα πέντε τανκς προωθούνται προς το Μουσείο. «Μας είπαν να πάμε κοντά στο Πολυτεχνείο, αλλά όχι μπροστά στην πόρτα. Αυτό κάναμε. Σταματήσαμε λίγα μέτρα πιο πέρα». Στη θέα των τανκς εκατοντάδες φοιτητές πλησιάζουν στην πύλη, ανεβαίνουν στα κάγκελα, φωνάζουν συνθήματα συναδέλφωσης.
Με διάφορους απειλητικούς ελιγμούς και μαρσαρίσματα που ακούγονται σαν κανονιές, οι οδηγοί των τανκς προσπαθούν να κάμψουν το ηθικό των φοιτητών. Ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου απευθύνει έκκληση να αποφευχθεί η αιματοχυσία. «Οι φαντάροι δεν ανήκουν στη χούντα. H χούντα στηρίζεται στο μέταλλο, στηρίζεται στα τανκς, στο σίδερο. H καρδιά των φαντάρων έχει τον ίδιο παλμό με τη δικιά μας. Αγαπάτε τους φαντάρους. Ελληνικά στρατευμένα νιάτα, ο λαός δεν σας κρατάει κακία. Ξέρει ότι είστε μαζί μας».
H ώρα έχει πάει 2 το πρωί. «Φτάνοντας μπροστά στην πόρτα, έστριψα το άρμα προς το Πολυτεχνείο, με γυρισμένο το πυροβόλο προς τα πίσω. Θυμάμαι ότι σηκώθηκα από τη θέση μου και εγώ και το άλλο πλήρωμα. Δεκάδες φοιτητές κρέμονταν από τα κάγκελα, ενώ εκατοντάδες βρίσκονταν στον προαύλιο χώρο. Έδειχναν πανικόβλητοι». Ο κ. Σκευοφύλαξ φέρνει στη μνήμη του τα φοβισμένα πρόσωπα των συνομηλίκων του που ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Χαμηλώνει το βλέμμα του. «Και εγώ, να σκεφτείς ότι τους έβλεπα σαν μαμούνια που ήθελα να τα φάω!»
Με ολοένα μεγαλύτερη ένταση και αγωνία οι φοιτητές φωνάζουν προς τους στρατιώτες «είμαστε αδέλφια, αφήστε τα άρματα», ενώ ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου καλεί το πλήθος να δείξει αυτοσυγκράτηση. «Απομονώστε τους προβοκάτορες. Δεν έχουμε να μοιράσουμε τίποτα με το στρατό. Δεν θέλουμε να χυθεί ελληνικό αίμα». Ο Δημήτρης Παπαχρήστος τραγουδά τον εθνικό ύμνο. Το ίδιο κάνουν και οι χιλιάδες νέοι που βρίσκονται στο Πολυτεχνείο.
Ένα τέταρτο πριν από τις 3 το πρωί οι στρατιωτικοί δίνουν προθεσμία λίγων λεπτών στους φοιτητές για να αποχωρήσουν από το Πολυτεχνείο, να παραδοθούν. «Τότε ήρθε ο οδηγός εδάφους του άρματος και μου λέει: «Θα μπούμε μέσα, θα ρίξουμε την πύλη. Ετοιμάσου!»» λέει ο κ. Σκευοφύλαξ. «Πήρα θέση και ξεκίνησα. Δεν έβλεπα πολλά πράγματα, δεν είχα καλό οπτικό πεδίο, γιατί κοιτούσα πλέον από τη θυρίδα του άρματος. Δέκα εκατοστά πριν από την πόρτα, σταμάτησα. Σταμάτησα σκόπιμα. Αυτό φαίνεται στο βίντεο της εποχής. Στο φρενάρισμα, οι φοιτητές τρομαγμένοι έφυγαν προς τα πίσω. Αν έμπαινα με ταχύτητα, θα σκότωνα δεκάδες άτομα που εκείνη τη στιγμή ήταν κρεμασμένα στα κάγκελα».
Λίγα λεπτά αργότερα ο A. Σκευοφύλαξ θα μαρσάρει δυνατά. Ο δυνατός προβολέας του τανκς σκοπεύει την πύλη. «H καγκελόπορτα έπεσε αμέσως. Πίσω από τη σιδερένια πύλη ήταν σταθμευμένο το Μερσεντές το οποίο είχαν βάλει εκεί οι φοιτητές για να φράξουν την είσοδο. Το έκανα αλοιφή. H αριστερή ερπύστρια το έλιωσε. Με το που έπεσε η πύλη του Πολυτεχνείου εισέβαλαν οι αστυνομικοί για να συλλάβουν τους φοιτητές.»
Μέσα στο Πολυτεχνείο ο A. Σκευοφύλαξ είδε πολλούς τραυματίες και ίσως, όπως λέει, και νεκρούς. «Στο προαύλιο του Πολυτεχνείου ήταν πολλοί χτυπημένοι, θυμάμαι ότι είδα πολλούς τραυματίες, ενώ τρεις-τέσσερις ήταν σωριασμένοι κάτω, ακίνητοι. Δεν ξέρω αν ήταν νεκροί. Δεν κοίταξα να δω. Κάποια στιγμή ένας φοιτητής όρμησε κατά πάνω μου και μου είπε: «Τι κατάλαβες τώρα που μπήκες;». Αφήνιασα. Έβγαλα το πιστόλι προτάσσοντάς το …Αυτός ο φοιτητής δεν ξέρει πόσο τυχερός στάθηκε εκείνη τη στιγμή… Αν έλεγε μια κουβέντα παραπάνω, θα τον σκότωνα! Τέτοιος ήμουν. Ένας φασίστας».
Για το ήθος των δικτατόρων ενδεικτικη είναι εκείνη τη νύχτα η μαρτυρία του οδηγού του αξιωματικού Ντερτιλή. Γύρω στις 4.00 τα ξημερώματα στη διασταύρωση Πατησίων και Στουρνάρη αστυνομικοί δέρνουν έναν 20χρονο νεαρό, τον Μιχάλη Μυρογιάννη. Κάποια στιγμή αυτός καταφέρνει να τους ξεφύγει. Ο ταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής που βρισκόταν εκεί κοντά με το αυτοκίνητό του, τον βλέπει να τρέχει. Διατάζει τον οδηγό του να σταματήσει, βγαίνει από το αυτοκίνητο, τον σημαδεύει στο κεφάλι και πυροβολεί. Αμέσως μετά γυρίζοντας προς τον οδηγό του λέει γεμάτος περηφάνια : «Με παραδέχεσαι, ρε; Σαράντα πέντε χρονών άνθρωπος και με την μία τον πέτυχα στο κεφάλι!»
Σύμφωνα με την έρευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ο αριθμός των επώνυμων τεκμηριωμένων νεκρών των γεγονότων του Πολυτεχνείου ανέρχεται σε 24, με τις ηλικίες τους να κυμαίνονται από 76 έως 5 χρονών, και πολλούς ανάμεσά τους να έχουν πέσει θύματα ελεύθερων σκοπευτών. Σε αυτούς προστίθενται και 16 νεκροί αγνώστων στοιχείων. Οι τραυματίες που νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομείο ή κλινική και έχουν πιστοποιηθεί, ανέρχονται σε 1.103. Αδιευκρίνιστος παραμένει ο αριθμός των τραυματιών που δεν έτυχαν νοσοκομειακής φροντίδας.
Ο μικρότερος σε ηλικία νεκρός είναι ο 5χρονος Δημήτρης Θεοδώρας, κάτοικος Ζωγράφου. Το μεσημέρι της 17ης Νοέμβρη, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου, μπροστά από τον δημοτικό κινηματογράφο «Αλέκα», τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου, που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντα. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του. Η σφαίρα που δέχτηκε ο μικρός Δημήτρης ήταν ένα τυφλό χτύπημα. Όσοι πυροβολούσαν δεν νοιάζονταν αν το θύμα θα ήταν ένα μικρό παιδί. Την ίδια ακριβώς τύχη είχε και η 17χρονη μαθήτρια Βασιλική Μπεκιάρη που ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Ο στόχος ήταν σε κάθε περίπτωση η επίδειξη ισχύος.
Ένα μικρό μνημείο έχει ανεγερθεί στη συμβολή των οδών Μπισκίνη και Γ. Ζωγράφου, δίπλα στην πλατεία Γαρδένια προς τιμήν του μικρού Δημήτρη Θεοδώρα.
Το πρωί της 17ης Νοέμβρη κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος σε όλη την ελληνική επικράτεια: απαγορεύονται οι συναθροίσεις περισσοτέρων από 5 ατόμων, η κυκλοφορία των πεζών κάθε μέρα από το απόγευμα ως το πρωί, και η κυκλοφορία των αυτοκινήτων από το βράδυ ως το πρωί. Τα τανκς περιφέρονται θριαμβευτικά στους δρόμους. Η Χούντα προσπαθεί με τη βοήθεια του στρατού και της τρομοκρατίας να παραμείνει στην εξουσία…
Όμως η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973 ήταν η κορυφαία αντιδικτατορική μαζική εκδήλωση εναντίον της Χούντας των Συνταγματαρχών. Ένα χρόνο περίπου αργότερα στις 23 Ιουλίου 1974 η δικτατορία κατέρρευσε, αφού είχε ήδη προηγηθεί η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ο Γκιζίκης και ο αντιστράτηγος Ντάβος, διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού, κάλεσαν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να επιστρέψει στην Ελλάδα για να επαναφέρει τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Η χώρα βγαίνει από τον γύψο. Η δημοκρατία ανασαίνει ξανά.
Πηγές από το διαδίκτυο
Π. Βούλγαρης – Το Χρονικό της Δικτατορίας 1967-1974
Η συνέντευξη του στρατιώτη-οδηγού του τανκ
https://www.sansimera.gr/articles/190
https://www.alfavita.gr/politiki/363084_oi-24-anagnorismenoi-nekroi-toy-polytehneioy
https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/363123_ekpaideytiko-yliko-gia-tin-17i-noembri
Επιμέλεια: Μαρία Μπακρισιώρη, φιλόλογος
